Indien je als onderzoeker AI wil gebruiken voor of wil incorporeren in je onderzoek moet je met verschillende factoren rekening houden. Eén zo’n factor bestaat uit de nationale en internationale wetgeving en richtlijnen/richtsnoeren. Afhankelijk van waar je jouw onderzoek zou uitvoeren, moet je rekening houden met de nationale (Belgische) en Europese wetgeving en richtlijnen/richtsnoeren.

De Universiteit Gent biedt toegang tot de AI-tool Microsoft Copilot Chat aan. 
Voor meer informatie, consulteer volgende Onderzoektip: "GenAI: Copilot Chat als AI-assistent aan de UGent (kiezen voor dataveiligheid)".

Nationale wetgeving en richtlijnen

Op dit moment is de Belgische wetgeving omtrent AI nog vrij beperkt. Wel werd er in 2019 een Vlaams actieplan Artificiële Intelligentie gelanceerd, gebaseerd op het Vlaamse beleidsplan Artificiële Intelligentie. Ze zetten in op onderzoek, de digitalisering van bedrijven en de AI-geletterdheid van Vlamingen. In 2022 volgde het Nationaal Convergentieplan voor de Ontwikkeling van Artificiële Intelligentie van de federale overheid. Dat plan stelt 9 concrete doelstellingen voor om van België een "SmartAINation" te maken. Beide plannen leggen geen verplichtingen op, maar tonen in hun geplande acties de ambitie om verantwoord om te gaan met AI.  

In het kader van de Vlaamse AI-Strategie worden ook richtlijnen aangeboden. Voor verdere informatie en aanbevelingen kan je op Vlaams niveau de website van het Kenniscentrum Data en Maatschappij consulteren. 

Europese wetgeving en richtsnoeren

Op Europees niveau is de AI Act van groot belang, naast o.a. de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de auteursrechtwetgeving (EU en België). De AI Act vormt het eerste uitgebreide wettelijke kader m.b.t. AI en heeft als doel Europa een globale leiderspositie in het gebied van betrouwbare AI te laten innemen. 

Meer info over de impact van de AI Act op het ontwikkelen van AI (voor onderzoeksdoeleinden) vind je hier.

De AI Act maakt deel uit van een breder pakket beleidsmaatregelen om de ontwikkeling van betrouwbare AI te ondersteunen. Volgende richtsnoeren zijn hierbij van groot belang:

Ethics Guidelines for Trustworthy AI (2019)
Deze richtsnoeren dateren uit 2019, maar zijn nog steeds relevant en worden nog altijd aangehaald. Deze richten zich voornamelijk op de ontwikkeling van betrouwbare AI, maar de meeste principes en opmerkingen zijn ook van toepassing voor het gebruik van AI. Hierin worden (1) de grondrechten en vier aan de grond liggende ethische beginselen, (2) de zeven sleutelvereisten van betrouwbare AI en de (niet-)technische methodes om die te verwezenlijken, en (3) een controlelijst (testversie) beschreven. Deze richtsnoeren zijn in een waaier van talen beschikbaar, ook in het Nederlands.

Voor een samenvatting van de Ethics Guidlines, zie hier. 

Assessment List for Trustworthy Artificial Intelligence ("ALTAI", 2020)
De tool ondersteunt de uitvoering van de zeven sleutelvereisten die worden beschreven in de Ethics Guidelines for Trustworthy AI. Het gaat om een checklist met reflectievragen die ontwikkelaars en gebruikers van AI kan helpen om deze principes in de praktijk om te zetten.

Voor een samenvatting van de inhoud van de ALTAI, zie hier.  

Living Guidelines on the Responsible Use of Generative AI in Research (laatste update 2025)
Deze onderzoeksgeoriënteerde richtsnoeren zijn gebaseerd op de richtsnoeren uit 2019 en op de European Code of Conduct for Research Integrity door All European Academies (ALLEA). Deze nieuwe richtsnoeren concentreren zich eerder op het verantwoord gebruik van GenAI (i.p.v. de ontwikkeling ervan) in onderzoek. Het bevat concrete aanbevelingen voor en met betrekking tot (1) onderzoekers, (2) onderzoeksinstanties en (3) onderzoeksfinanciering.  

Voor een samenvatting van de aanbevelingen voor onderzoekers in de Living Guidelines, zie hier.  

The European Code of Conduct for Research Integrity (laatste update in 2023)
Deze gedragscode (ook wel ALLEA code genaamd) bespreekt de vier fundamentele beginselen van wetenschappelijke integriteit (betrouwbaarheid, eerlijkheid, respect, verantwoordelijkheid), goede onderzoekspraktijken en het risico van schendingen van de wetenschappelijke integriteit. Ook deze richtsnoeren zijn in meerdere talen beschikbaar, waaronder het Nederlands. Hierin wordt geadviseerd dat onderzoekers hun resultaten en methoden, inclusief het gebruik van externe diensten of AI en geautomatiseerde hulpmiddelen, rapporteren op een manier die in overeenstemming is met de geaccepteerde normen van het vakgebied en die verificatie of replicatie, indien van toepassing, vergemakkelijkt.

Meer info over de ALLEA gedragscode? Klik hier.

Meer info over de ALLEA gedragscode en (Gen)AI? Lees de Onderzoektip “GenAI: Wetenschappelijke Integriteit vertalen naar verantwoord (Gen)AI-Gebruik”.

Wil je meer info over (Gen)AI aan de UGent?

Er is aan de UGent al heel wat informatie beschikbaar over de omgang met (generatieve) AI in vanuit verschillende opzichten en doeleinden (werking, risico's, verantwoord gebruik, tools en toepassingen, oefeningen, vormingen, peer review en evaluatie, transcriptie, onderzoeksvoorstellen...). Een overzicht van alle (Gen)AI-gerelateerde pagina’s vind je op “GenAI: Overzichtstip over (Gen)AI aan de UGent”, namelijk de onderzoek- en onderwijstips, het intranet, de landingspagina, de Ufora-infosites etc.. . 

Neem zeker ook een kijkje op onze algemene landingspagina “Generatieve AI aan de UGent”! Hier vind je het officiële richtkader voor verantwoord AI-gebruik aan de UGent, een overzicht van de basisinformatie en van het informatie- en bijscholingsaanbod aan de UGent.