Relevantie

Kennisaccumulatie is een fundamenteel principe in de wetenschap en vormt de basis voor vooruitgang en innovatie. Via een continu proces wordt kennis verworven, verdiept, verbreed en herzien. Dit proces stelt onderzoekers in staat om blijvend nieuwe vragen te stellen en complexe problemen op te lossen. Hierbij wordt verder gebouwd op vroeger onderzoek en reeds gepubliceerde onderzoeksresultaten. Het is van cruciaal belang om te kunnen vertrouwen op de wetenschappelijke literatuur. Bouwen op kennis die incorrect of onvolledig is, ondermijnt de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek en de voortgang van de wetenschappelijke kennis. 

Niet alle wetenschappelijke publicaties zijn evenwel van een even hoge kwaliteit. Het is de taak van wetenschappers om kwaliteitsvolle publicaties te onderscheiden van publicaties die op het vlak van kwaliteit en integriteit tekortschieten. Zo is de grootst mogelijke voorzichtigheid geboden bij het gebruik van publicaties die zijn verschenen in tijdschriften die zich voordoen als wetenschappelijk, maar geen gebruik maken van peer review (vaak zogenaamde ‘predatory journals’) of die werden geproduceerd door ‘paper mills’. Ook in artikels in kwaliteitsvolle tijdschriften worden na de publicatie soms fouten of inbreuken tegen de wetenschappelijke integriteit vastgesteld. Soms worden publicaties gecorrigeerd (bv. om onopzettelijke fouten recht te zetten) of teruggetrokken (bv. omdat er fraude werd vastgesteld). Soms is een artikel (nog) niet gecorrigeerd of teruggetrokken, maar wordt wel al gedocumenteerd welke (vermoedens van) tekortkomingen of inbreuken op de wetenschappelijke integriteit zijn vastgesteld. Het is van belang om dergelijke publicaties te herkennen, om het gebruik ervan te vermijden en om (in geval van gecorrigeerde publicaties) gebruik te maken van de meest recente versie van een publicatie.

Meer lezen:

• The quality of a journal - Mind the GAP - VLIR training on good academic research
• Honest Signaling and Research Integrity

Tools en instrumenten

Er bestaan diverse tools en instrumenten die onderzoekers in staat stellen om te achterhalen of een publicatie werd teruggetrokken of gecorrigeerd, of werd gecontesteerd. Er worden regelmatig nieuwe initiatieven gelanceerd en de functionaliteit van bestaande instrumenten wordt uitgebreid. Daarnaast houden sommige tools na enige tijd op met bestaan. Het is daarom van belang om steeds de kwaliteit en functionaliteit van de beschikbare tools en instrumenten te onderzoeken vooraleer er gebruik van te maken. Wanneer deze tools en instrumenten op een verantwoorde en doordachte manier worden gebruikt, dan kunnen zij helpen om ‘verdachte’ papers op te sporen. Ze vormen een nuttige aanvulling op de kritische (menselijke) evaluatie van elke publicatie door de lezer zelf. Hieronder worden enkele voorbeelden kort toegelicht, zonder volledigheid na te streven.

Meer lezen:

• Ethical considerations around watchlists
• A unified approach to safeguard research integrity (vanuit het perspectief van uitgevers)

Wanneer een tijdschrift is opgenomen in het Crossmark-initiatief, is op elk (online beschikbaar) artikel in dat tijdschrift een aanklikbare ‘check for updates’-knop te vinden. Door hierop te klikken, ziet de lezer wat de actuele status van het artikel is, of er updates van de onderzoeksresultaten zijn en of het artikel werd gecorrigeerd of teruggetrokken. 

Meer over ‘check for updates’: https://www.crossref.org/services/crossmark/ 

In de databank van Retraction Watch zijn publicaties te vinden die werden ingetrokken of gecorrigeerd, of waarover twijfels werden geuit. De databank is vrij doorzoekbaar voor elke onderzoeker. De databank is gekoppeld aan Endnote en Zotero. Onderzoekers die één van deze twee systemen gebruiken om hun literatuurlijst te beheren, krijgen een waarschuwing te zien bij artikels die werden teruggetrokken.

Meer over Retraction Watch: https://onderzoektips.ugent.be/nl/tips/00001805/ 

Op het online platform PubPeer plaatsen onderzoekers (al dan niet anoniem) commentaar op gepubliceerde artikels. Op die manier komen o.m. vragen en twijfels bij de wetenschappelijke kwaliteit van sommige artikels aan het licht. Andere onderzoekers kunnen in de PubPeer-databank de commentaren op een artikel opzoeken. PubPeer kan als plugin worden geïntegreerd in Zotero en in diverse webbrowsers, waardoor onderzoekers een waarschuwing te zien krijgen wanneer ze een artikel raadplegen dat in PubPeer is opgenomen.

Meer over PubPeer: https://pubpeer.com/ 

Signals evalueert de wetenschappelijke integriteit van een paper op basis van de publicatie zelf (o.m. gebruikte referenties en zelfcitaties) en van haar auteurs (o.m. teruggetrokken artikels).

Meer over Signals: https://app.research-signals.com/