Om rechtmatig te zijn, moet de verwerking van persoonsgegevens gebaseerd zijn op een van de rechtsgronden voorzien in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) of General Data Protection Regulation (GDPR).

Indien de verwerking van persoonsgegevens binnen jouw onderzoeksproject gebaseerd is op toestemming van de betrokkenen als rechtsgrond, moet deze toestemming aan verschillende voorwaarden voldoen.

1. Informeren van de betrokkenen

Je moet de betrokkenen op een begrijpelijke en gemakkelijk toegankelijke vorm en in een duidelijke en eenvoudige taal informeren over de doelstellingen van je onderzoek en de manier waarop hun persoonsgegevens verwerkt zullen worden.

In de onderzoektip over het informeren van de betrokkenen vind je een concrete checklist voor het opstellen van een informatiebrief.

2. Ondubbelzinnige, vrije en specifieke toestemming

De toestemming moet ondubbelzinnig, vrijelijk en specifiek zijn, en je moet de betrokkenen informeren over elk doel waarvoor de gegevens worden verwerkt.

Je mag hierbij geen gebruik maken van vooraf aangevinkte vakjes. Ook het interpreteren van inactiviteit van de betrokkenen als het geven van toestemming wordt niet toegestaan. In deze gevallen gaat het immers niet over een ‘vrije’ toestemming.

3. Toestemming voor elke verwerkingsactiviteit

De toestemming moet gegeven worden voor elke afzonderlijke verwerkingsactiviteit.

Een ‘algemene’ toestemming bijvoorbeeld voor ‘wetenschappelijk onderzoek’ is niet geldig, je moet dit als onderzoeker (voor zover mogelijk) meer specifiek omschrijven. De toestemming is ook niet geldig wanneer het een ‘take it or leave it’-principe is, waarbij de betrokkene ofwel met alles akkoord dient te gaan, ofwel met niets. 

4. Recht op intrekken toestemming

Onder de AVG hebben de betrokkenen het recht om hun toestemming op elk moment in te trekken.

Als onderzoeker is het belangrijk dat je de betrokkenen informeert over hoe ze hun toestemming op een eenvoudige manier kunnen terugtrekken. Indien de betrokken dit recht niet kunnen uitoefenen omdat de uitoefening van dit recht fundamentele risico’s inhoudt voor het bereiken van je onderzoeksdoeleinde (zoals gemotiveerd in het AVG register), dan moet je dit vermelden.

5. Documenteren van toestemming

Het is zeer belangrijk om de (geschreven of mondelinge) toestemming te documenteren.

6. Periodieke evaluatie van toestemming

Een gegeven toestemming kan zijn waarde na verloop van tijd verliezen.

De ‘houdbaarheidsdatum’ van de toestemming zal afhankelijk zijn van de context van het onderzoeksproject en van de oorspronkelijke toestemming. Als onderzoeker is het belangrijk om regelmatig te evalueren of de verkregen toestemming nog strookt met je huidige onderzoeksactiviteiten.

'Broad consent' voor onderzoek

De AVG erkent dat het voor onderzoek niet altijd mogelijk is om op het moment van dataverzameling het doel van de gegevensverwerking volledig te omschrijven.

Om die reden legt de AVG vast dat betrokkenen de mogelijkheid moeten hebben om hun toestemming te geven voor bepaalde terreinen van wetenschappelijk onderzoek (‘broad consent’) waarbij erkende ethische normen voor wetenschappelijk onderzoek in acht worden genomen. Hierbij is het belangrijk ook oog te hebben voor andere regelgeving die relevant is zoals voor klinische studies, enz.

Meer informatie

Bekijk ook deze onderzoektip over toestemming in het kader van onderzoek.

• Onderzoek en privacy